کارگاه مشاوره پژوهشی
استاد سیده رقیه موسوی در کارگاه پژوهشی اصول مقاله نویسی و مشاوره پژوهشی که با طلاب پایه چهارم و پنجم بخش حضوری و پاره وقت داشت ضمن اهمیت پژوهش خصوصا مقاله نویسی گفت: یک نگارش علمی باید طبق اصول و مبانی درست پیش برود تا یک اثر خوب بر جا بماند.
به گزارش معاون پژوهش فاطمیه(س)، استادسیده رقیه موسوی، استاد حوزه و دانشگاه ،20بهمن ماه در جمع طلاب مدرسه علمیه فاطمیه(س) بیان داشت: نخستین کار برای وارد شدن به عرصه مقاله نویسی این است که فرد در رشته علمی ای مقاله ای را آغاز کند که نسبت بدان رشته تسلط نسبی داشته باشد. همچنین بهتر است که پژوهشگر موضوعی را برگزیند که نسبت به آن موضوع امکان مطالعه گسترده را داشته باشد. افزون بر این اگر کسی تسلط علمی نداشته باشد، از عهده تحقیق بر نمی آید و در مقام گزینش موضوع هم، عنوان خوبی پیدا نخواهد کرد. اگر محقق از چنین تسلطی برخوردار نیست، به یقین نیازمند مشورت با صاحب نظران است تا بتواند موضوع مناسب، بکر و مساله نویی را بیابد. همچنین انسانی که مسلط است، منابع و اندیشمندان و گذشتگان را میشناسد و مطالب دیگران را به خوبی گردآوری میکند. کسی که توانایی دارد میتواند نظرات را با هم مقایسه کند و از میان آنها فرضیه جدیدی را عرضه نماید و در صورت وجود تناقض و اشتباه در نظرات گذشتگان، بر کار آنها تصحیح انجام دهد؛ البته لازمه این توانایی شناسایی منابع موجود در مورد موضوع مشخص است.
وی در مورد شیوه های ارجاع دادن گفت: برای حفظ امانت و دفاع از روحیه تحقیق، پژوهشگر باید همه مطالب مورد استفاده را ارجاع بدهد و مشخص سازد که کدام مباحث و مطالب را با بهرهگیری از منابع دیگر نگاشته است. استفاده غیرمجاز و بدون استناد از زبان و اندیشههای یک مؤلف و ارائه آنها به نام خود در حکم سرقت ادبی است. طبیعتا پژوهشی که از منابع بیشمار استفاده کرده است و ارجاعات و پانوشتهای فراوانی دارد به همان نسبت قویتر و مستندتر خواهد بود. بنابراین، همه نقل قولهای مستقیم و غیرمستقیم نیاز به ارجاع دارند. در این راستا در مجموع سه روش شناخته شده و معتبر وجود دارد:
الف: ارجاع در داخل متن (درون مقالهای)؛ ب: ( ارجاع به روش پاورقی ) پینوشت ( پایانی)
استاد حوزه های علمیه ادامه داد: تفاوت روش پاورقی با پینوشت فرق این دو ارجاع به لحاظ روانی است. در روش پینوشت، صفحات کاملتر است و باعث زیبایی و پیوستگی صفحه میشود؛ اما در روش پاورقی، صفحات ناقص است. بدین طریق که یک سوم یا یک چهارم از پایین صفحه خطی کشیده شده و آدرسها در آن جا آمده است. از طرف دیگر، اگر آن آدرسدهی جلوی چشم و در همان صفحه باشد ناخودآگاه چشم آدرس درج شده در پایین صفحه را میبیند و دوباره که بر میگردد باید سرخط را پیدا کند که تا کجا خوانده بود؟ این کار وقت را تلف میکند و آدم را از مطالعه کردن کمی خسته میکند. اما برای آنهایی که اهل تحقیق هستند و برایشان سند مهم است در این صفحات نشانی برای خود میگذارند تا در بازبینیهای بعدی خیلی زود به آدرس دسترسی پیدا کنند. معمولاً شیوه ارجاع پایانی برای افراد عامی که مطالعات معمولی میکنند خیلی بهتر است، ولی برای محققان شیوه پاورقی خیلی بهتر است. البته در ابتدای بحث گفته شد که روش درونمتنی برای متخصصان هم مفید است.
استاد موسوی در ادامه چنین گفت : یادداشت برداری (فیش برداری) مرحله يادداشت برداری يا فيش برداری از مهمترين مراحل کار تحقيق است. تفاوتی که بين منبع يابی و يادداشت برداری وجود دارد اين است که در مرحله منبع يابی فقط تعدادی آدرس جمعآوری شده ولی هنوز به منابع مراجعه ای صورت نگرفته است؛ اما مرحله يادداشت برداری جدیترين مرحله استخراج از منابع است. راهنما و نقشه برای يادداشت برداری همان طرح اوليه ای است که از ابتدا تهيه شده است و بر پايه آن حرکت صورت میگيرد. بهتر است برای منبع يابی طبقه بندی صورت بگيرد؛ اما در فيش برداری، طبقه بندی ضروری است. مثلا اگر در يک مقاله از دوازده منبع استفاده شده، دست کم صد فيش برداشته شده باشد، اين فيشها بايد بر اساس موضوعات طبقه بندی گردد. يعنی بر طبق همان فصولی که برای کار تحقيقی در نظر گرفته شده، فيش برداری دسته بندی شود. ضمنا پس از هر بار مراجعه به منبع، در قالب از کتاب، مقاله يا هر منبع مکتوب و غير مکتوب فيش شناسنامهای تهيه میشود. در قسمت بالای فيش، مشخصات آن منبع نوشته میشود. يعنی نام، نام خانوادگی نويسنده، اسم کتاب، چنانچه ترجمه هست، اسم مترجم، تاريخ و محل انتشار ذکر میشود.
ارزیاب مقالات پایانی در مورد دستع بندی مطالب گفت : پرونده علمی محقق میتواند هميشه به همراه خود يک کتابخانه داشته باشد. بدين صورت که پس از مراجعه به هر کتاب يا منبعی که از نظر او مفيد است و ممکن است در تحقيق فعلی او اصلا نيازی به آن نباشد، شناسنامه و آدرسی از آن را در دفتری ثبت کند. بدين ترتيب او گنجينه ارزشمندی همواره با خود دارد و در صورت نياز بهراحتی میتواند به منبع دسترسی داشته باشد. حتی ممکن است که ديگر به منابع دسترسی نداشته باشد، پس بهتر است که علاوه بر صفحات مورد نظر، از مقدمه هم کپی گرفته شود.
منابع تاریخی از نظر شکل و تنوع منابع تاريخی از نظر شکل و تنوع به شش دسته عمده تقسيم میشوند: 1. منابع مکتوب؛ 2. منابع تصويری و ترسيمی؛ 3. منابع الکترونيک؛ 4. آثار و ابنيه ساختمانی؛ 5. ابزارها و ادوات زندگی؛ 6. منابع شفاهی و نقلی.
وی در ادامه به سوالات پژوهشگران پاسخ دادند.