کرسی علمی ترویجی نمادشناسی در ساختار تمدن نوین اسلامی بر مبنای اندیشه آیت الله خامنه ای
کرسی علمی ترویجی نمادشناسی در ساختار تمدن نوین اسلامی بر مبنای اندیشه آیت الله خامنه ای در تاریخ 15/04/1401 با همکاری مرکز پژوهی تمدن اسلامی پیامبر اعظم (ص)، با ارائه استاد محمد مصطفی اسعدی استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی ایران عضو مرکز تمدن پژوهی پیامبر اعظم (ص) ، ناقدان حجت الاسلام و المسلمین دکتر امیرمحسن عرفان و دکتر مرتضی شیرودی و دبیر علمی صفر سفیدرو به صورت مجازی برگزار شد.
به گزارش معاون پژوهشی مدرسه علمیه فاطمیه(س) استاد محمد مصطفی اسعدی در ابتدا به نگاه تمدنی اشاره کرد و گفت :همان گونه که شناخت اندیشه یک فیلسوف نیازمند نگره فلسفی است، شناخت نوع تفکر یک اندیشمند تمدننگرنیز نیازمند نگاه تمدنی است. شناخت منظومه فکری رهبر معظم انقلاب به عنوان یک عالم تمدنی نیازمند همین نگاه است و بدون آن نمیتوان درک دقیقی از این مسئله داشت.
دکتر اسعدی در خصوص نماد پنین بیان کرد : نماد و گزارههای مرتبط با آن، بازهی گستردهای در میادین متنوع پژوهشی از هنر تا ادبیات، معماری، ارتباطات ورسانه و حتی تفسیر قرآن را در بر گرفته و پژوهشگران این رشته ها و شاخه های دانشی را به بررسی چیستی وچگونگی آن در رشتهی تخصصی خود وا داشته است که بیان هر کدام آن ها به فضای علمی خود تعلق دارد. برای ما در این حوزه، التفات به اشتمال و اشتراک اجمالی مباحث این موضوع در آن میادین دانشی، با مباحث فرهنگ و تمدن به طور کلی و فرهنگ و تمدن اسلامی به خصوص ضروری است. زیرا به نظر میرسد نمادها،کارکردهای متفاوت و متعددی دارند که هم توان اثربخشی بر فرهنگ جوامع دارد و هم قابل تاثیر بر تمدنها است. نمادها و عناصر نمادین دینی و ملی، جایگاه و آثار خاص خود را در قبال شخص، جامعه و جهان داشته و منهای آن که در شریعت اسلام تعریف شده، دانشمندان و اسلامشناسان را نیز به تأمل و اظهار نظر واداشته است .
استاد دانشگاه در ادامه افزود: نماد یکی از عناصر تاثیرگزار در حوزه علوم احتماعی به شمار میرود. با آن که اصطلاح نماد گاهی اوقات مترادف با کلمه علامت به کار میرود، اما متداول تر از آن است که نماد را به صورت زیرطبقهئی از علامت به شمار آوریم که خصیصه های معرفی کننده اش نوع رابطه ارادی یا قراردادی میان نماد و امور نمادی شده است. واژگان نماد، نمادی، نمادین و سمبل در بیانات رهبری بارها مورد اشاره قرار گرفته و موضوعات مختلفی بدان تلقی شد ه » سرمشق « مرتبط شده است. گاهی همسان با به کار میرود » الگو « و یا قرین که بر معنای انسانی آن یا جلوهی یک شیئ یا مجموعه به کار رفته است؛ مانند قوه » مظهر « منطبق گردیده است. در موارد دیگر به معنای « مظهر » یا جلوهی یک شیئ یا مجموعه به کار رفته است؛ مانند قوه مجریه که نماد عمدهی داخلی و خارجی نظام معرفی شده است . اما در اکثر موارد، نماد موضوعی برای انتقال پیام یک نگرش، گرایش یا وضعیتی ایدهآل تلقی میگردد که میتوان گفت کارکرد بازنمودی ذهن دارد که در آن،ذهن در حکم یک موتور معنایی تصور میشود که صرفاً بر اساس اصول صوری و نحوی کار می کند؛ ولی درآن روابط معنایی بین نمادها نیز حفظ میشود. رهبر انقلاب در بیانی، نماد را چنین تعریف مینماید: «یک رمزی که پشت سر خود، در دل خود، معانی فراوانی نهفته دارد .»
استاد یار گروه معارف اسلامی دسته بندی نماد ها را دیدگاه رهبری چنین بیان کرد : به هر روی، با بررسی و دسته بندی بیانات و مکتوبات رهبری از سال 1366 تا کنون، مصادیق نماد چهار گونه ی عمده مییابد:
1 - نمادهای رفتاری
2 - نمادهای تاریخی
3 - نمادهای تشکیلاتی
4 - نمادهای شخصیتی
که در ادامه بحث به تشریح هر یک پرداخت.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر مرتضی شیرودی از ناقدان این کرسی در ادامه چند نقد را بیان کردند و چنین گفتند : ارتباط نمادها با تمدن نوین اسلامی در بیان و نحوه وصل آن ضعیف بود مثلا در واژه ولایت که یک نماد است شما این نماد را چگونه پیوند می زنید به تمدن نوین اسلامی ! البته بحث های اینگونه به دنبال طرح مسائل تئوری هستیم که در بیان دکتر اسعدی به خوبی بیان شد ولی فرصت ها مثل برق می گذرد و زمانی نیست که در هسته تئوری باقی بمانیم و راهکار عملی ارائه ندهیم .در هر صورت به ارتباط ها به خوبی پرداخته نشد.
به مساله تلفیق اشاره کردید، تلفیق امر خوبی است اما تلفیق بین نمادهای ملی و مذهبی سالها کار شده ولی دستاورهای مطلوبی نداشته است ما باید از تلفیق عبور کرده باشیم و بحث الان ما باید بحث ترکیب این دو باشد مثلا دنیایی خارج از ایران است بالاخره نمادهایی دارند که بخواهیم و نخواهیم بر ما فشار می آورند در اینجا باید ببینم کجا می توانیم با اینها تلفیق شویم و یا نشویم که باید در این بحث ها ثمره تلفیق دیده شود.
از دیگر ناقدان این کرسی حجت الاسلام و المسلمین دکتر امیرمحسن عرفان که بیان خود را در سه بخش ادامه داد و چنین گفت : امتیازات این کرسی، اهمیت موضوع بحث و بعد برخی از توقعات از این بحث .بخش اول امتیازات کرسی است که دو امتیاز شاخص دارد یکی مساله جویی هوشمنداتنه جناب دکتر اسعدی است و دوم رویکرد علمی و پژوهشی این کرسی است که درتبیین و پردازش محتوا داشتن. در بخش اهمیت هم سه نکته قابل بیان است ، اول اینکه در مواجه با سکولاریزه کردن نمادهای انقلابی که بعد از گذشت زمانی از پیروزی انقلاب حاکمیت لیبرال ها متاسفانه تفاسیرسکولار از نمادهای انقلابی وجود دارد یا بعضا بزرگ نمایی برخی نمادها و کنار گذاشتن بعضی نمادها را می بینیم .قرائت های ناصواب از نمادهای تمدنی و انقلابی وجود دارد.نکته دوم گسست بین اندیشه و میدان است ،گاهی نمادی مطرح می شود خواستگاه اندیشه ای آن هم هست ولی متاسفانه در میدان اجتماعی ما گسست وجود دارد بین اندیشه و میدان اجتماعی است.مثلا در کشور استرالیا نمادکانگورو وجود دارد چون این حیوان عقب نمی تواند برود و باید حتما دور بزند به همین خاطر مردم این کشور کانگورو را نماد قرار دادند یعنی ما عقب بر نمی گردیم و این نماد را فراوان به کار می برند ولی در ایران فقط گنبد و گلدسته جمکران و گل نرگس رانماد کردیم که در کشورهای دیگه اصلا این نماد شناخته شده نیست یعنی به شدت در این نمادسازی و میدان اجتماعی گسستگی است.نکته سوم پیشتازی رقبادر نماد سازی، آنقدر که رقبای دینی و تمدنی ما در غرب نماد سازی موفق بودن که ما نبودیم.ایشان در ادامه به شرح نمادهای غربی پرداختن.
در پایان دکتر اسعدی ضمن تشکر از اساتید به جمع بندی مبحث پرداخت و گفت : این نکته نیز قابل توجه است که در مقابل عناصر نمادین مربوط به فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، نمادهای مربوط به فرهنگ و تمدن غرب و جهان استکبار نیز مد نظری ر هبری بوده است. او آمریکا و رژیم صهیونیستی را نماد جبهه مقابل نظام اسلامی می داند ؛ نظامیان صهیونیست را نماد خونخواری، وحشی گری، درّندگی و بی اعتنایی به همه موازین بشری قلمداد نموده.